ابن‌فصیح ابومحمد جلال‌الدین عبدالله بن احمد همدانی کوفیاِبْنِ فَصیح، ابومحمد عبدالله بن احمد، ملقب به جلال‌الدین (۷۰۲- ۷۴۵ق/۱۳۰۳-۱۳۴۴م)، ادیب، نحوی و فقیه حنفی بود. ۱ - شناخت اجمالیاز نسبت همدانی وی چنین برمی‌آید که اصل و نسبش ایرانی است. [۱]
ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنة، ج۳، ص۱۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م.
وی در کوفه پرورش یافت، اما دوران جوانی خویش را در بغداد گذراند و از کسانی چون ابن دوالیبی و علی بن عبدالصمد بن ابی الجیش حدیث شنید، سپس به همراه پدرش به دمشق رفت و در آن‌جا نیز نزد دانشمندانی چون جزری و ذهبی به فراگیری حدیث پرداخت. [۲]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۱۷، ص۶۱،به کوشش درتئاکراوولسکی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۳]
ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنة، ج۳، ص۱۵،حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م.
سعید بن عبدالله دهلی از شاگردان او بوده و از وی روایت کرده است. [۴]
ابن رافع، محمد، تاریخ علماء بغداد، ج۱، ص۶۵، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
۲ - قدرت علمیابن حجر [۵]
ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنة، ج۳، ص۱۵،حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م.
مهارت وی را در نظم و نثر ستوده و چنانکه از عناوین برخی از آثار او پیداست، در علم قرائات نیز مهارت داشته است. [۶]
کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۶، ص۲۸، بیروت، ۱۹۵۷م.
[۷]
زرکلی، اعلام، ج۴، ص۶۸.
۳ - آثار۱. عمدة القراء و عدة الاقراء فی الفرق بین ظاءات القرآن وضاداته، قصیده‌ای است مرکب از ۲۷ بیت به همراه شرح آن‌ها. وی در ابیات نخستین قصیده، واژه‌هایی از قرآن را که حرف ظا در آن‌ها به کار رفته، آورده است و در ادبیات بعدی به برخی الفاظ مشابهی که در قرآن به کار رفته و تنها در ظا و ضاد اختلاف دارند و اغلب با هم اشتباه می‌شوند، پرداخته است. [۸]
مجلة معهد المخطوطات العربیة، کویت، ج۳۰، ص۶۱۰ -۶۱۱، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م.
نسخه‌های این اثر در کتابخانه‌های مختلف از جمله دارالکتب مصر ، اوقاف بغداد، برلین، دانشگاه پرینستون و ظاهریه موجود است. [۹]
مجله معهد المخطوطات العربیة، کویت، ج۳۰، ص۶۱۰ -۶۱۱، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م.
۲. مستحسن الطرائق فی نظم کنز الدقائق. از این اثر تنها یک نسخه در ازهریه موجود است. [۱۰]
ازهریه، فهرست، ج۲، ص۲۶۹.
به گزارش برخی منابع کهن [۱۱]
ابن رافع، محمد، تاریخ علماء بغداد، ج۱، ص۶۵،به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
وی دو قصیده نیز در مدح رسول اکرم (ص) و نیز قصیده‌ای با عنوان عقد الدر فی عقدالحر داشته که از هیچ‌یک از آن‌ها اثری بر جای نمانده است.۴ - فهرست منابع(۱) ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م. (۲) ابن رافع، محمد، تاریخ علماء بغداد، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م. (۳) ازهریه، فهرست. (۴) زرکلی، اعلام. (۵) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش درتئاکراوولسکی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۶) کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۹۵۷م. (۷) مجله معهد المخطوطات العربیة، کویت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابومحمد ابن فصیح»، ج۴،ص۱۵۹۸. |